معمارانیدن فلسفه پدیدارشناسی

اگر چه واژه پدیدارشناسی در قرن هیجدهم میلادی از سوی کسانی چون لابرت، هردر، کانت، فیخته و هگل مورد استفاده قرار گرفته است، اما باید ادموند هوسرل را اولین فیلسوفی دانست که آن را چونان نوعی فلسفیدن مطرح ساخت، امری که بعد وی از سوی متفکرانی چون هایدگر، مرلوپونتی، باشلار، گادامر و دیگران شرح و بسط یافت و تمامی عرصه های اندیشه و فرهنگ، از فلسفه علم گرفته تا نقد هنری را تحت تأثیر قرار داد. بی شک معماری و شهرسازی یکی از مهم ترین این عرصه هاست. پس از آزمون معماری مدرن و آموزه های آن در تولید و توسعه معماری و شهرسازی قرن بیستم و بحران های حاصل از آن، معماران و منتقدان معماری در جستجوی نقطه عزیمتی مطمئن تر، جامع تر، و دقیق تر بودند تا به کمک آن خوانشی ژرف از معماری و محیط خویش ارائه دهند که از یکسو از سطحی نگری ها و تعمیم های معماری مدرن به دور باشد و از دیگر سو افقی نو بر هستی و سویه های وجودی انسان و فضا بگشاید. در این تلاش گسترده، برخی از معماران و نظریه پردازان در دهه های شصت و هفتاد میلادی به توانمندی های پدیدارشناسی آگاهی یافتند و در صدد تبیین نگرشی نو بر پایه آموزه های فلسفی پدیدارشناسی بر آمدند. این فرایند، که شاید بتوان آن را "معمارانیدن فلسفه پدیدارشناسی" خواند بی شک چهره های برجسته ای دارد که مطالعه اندیشه های آنها جهت درک ماهیت این خوانش ضرورت دارد.[1]
کریستین ـ نوربرگ شولتز یکی از برجسته ترین چهره های پدیدارشناسی در معماری است که تأثیری ژرف بر بسط و گسترش این گفتمان داشته است. وی معتقد است که توجه اش به وجوه کیفی نظریه ی معماری به کتاب "نیات معماری" (1963) باز می گردد که در آن بیشتر متمرکز بر روانشناسی اگون برونشوی و مباحث جامعه شناختی بوده است. اما وی پس از آشنایی با کتاب "انسان و فضا" ی اوتو فردریش بولنوو(1963) و بالاخص توجه به مفهوم جاستی (دازاین) هایدگر در می یابد که پدیدارشناسی «روشی است کاملا مناسب جهت نفوذ در جهان روزمره، چراکه معماری به واقع در خدمت کلیت است، کلیتی که اصطلاح "زیست ـ جهان" متضمن آن است و از فرایند علمی دوری می گزیند». ارائه ی درکی درست و جامع از پدیدارشناسی مورد نظر نوربرگ ـ شولتز جز با مطالعه ی گسترده ی آرای او که در کتب و مقالات متعدد بیان شده اند میسر نیست. به گمان وی، پدیدارشناسی یک روش است و نه نوعی از فلسفه، راه و روشی که بر آن است تا ساختارها و معانی جهان ِ زندگی را فراچنگ آورد. پدیدارشناسی «بر آن نیست تا جایگزین علوم طبیعی گردد، بلکه جایگزین روابط و کل اصول و معیارهایی می گردد که آن علوم بیان می کنند». به نظر وی رویکرد علمی به "چیزها" آنها را از زمینه ی واقعی شان برمیکند و به آنان چونان اموری "سنجش پذیر" توجه دارد. وی می گوید: «پدیدارشناسی نقطه ی عزیمت خود را شعار هوسرل مبنی بر "به سوی خود چیزها" و نیز تأکید وی که علم مدرن نتوانست به فهم ما از "زیست جهان عینی" کمک کند قرار می دهد) به واقع زیست ـ جهان، جهان ِ چیزهای خصلتمند و معنادار است، و پدیدارشناسی راه و طریقی است که «رویکردش به چیزها مطابق همان طبیعتمندی ای است که از خود بروز می دهند، یعنی نه چونان موجوداتی جدا از هم، بلکه چونان تجلی های یک ذاتمندی یا طریقی از بودن که تنها در رابطه با دیگر طرق بودن قابل فهم بوده و در طی زمان مقاومت می کند، بی آنکه این ـ همانی خود را از دست بدهد»[ 2].


1.شیرازی، محمدرضا. پدیدارشناسی فضا، پدیدارشناسی معماری، انتشارات رخداد نو، تهران، 1389
2. کریستین نوربرگ ، شولتز. روح مکان، به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه محمدرضا شیرازی، انتشارات رخداد نو، تهران، 1388